Artun Reman Temiz, Pınar Saçaklı, Nuran Yüce, Özcan Erdoğan

Özet

Bu araştırma, geniş spektruma sahip bir mikotoksin bağlayıcının geliştirilerek çoklu kontamine edilmiş yemleri tüketen etlik piliçlerde performans parametreleri ile karaciğer üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Çalışmada in vitro izoterm metoduna ve EURL verifikasyon test sonucuna göre yüksek ve geniş spektrumda mikotoksin bağlama kabiliyetine sahip kil minerali belirlenmiştir. Seçilen kil minerali ile mannan ve β-glukan yönüyle zengin maya hücre duvarının en etkili kombinasyonu belirlenerek geliştirilen toksin bağlayıcıya karaciğer koruyucu etkinin kazandırılması için bitki ekstraktı ilavesi yapılmıştır. Kanatlı sindirim sisteminin simüle edildiği izoterm metodu kullanılarak, etkinliği (aktivite gösterdiği mikotoksin çeşitliliği, bağlama düzeyi, aktivite hızı ve besin maddeleri ile etkileşimi) belirlenen toksin bağlayıcı, in vivo hayvan denemesinde test edilmiştir. Bu amaçla denemede 240 adet üç günlük yaştaki ROSS 308 erkek civciv, her bölmede 5 civciv içeren 8 tekrar grubundan oluşan 6 deneme grubuna rastgele dağıtılmıştır. Negatif Kontrol (T-1) yemi herhangi bir toksin veya toksin bağlayıcı içermezken, T-2 grubu yemine yalnızca ToxFinder Defence (1kg/t) ilavesi yapılmıştır. Pozitif Kontrol (T-3) yemleri ise 0.3 ppm Aflatoksin B1 + 0.3 ppm Okratoksin A + 0.3 ppm T2 toksin + 0.3 ppm Okratoksin ve 0.3 ppm Zearalenon ile kontamine edilmiştir. Kontamine yem tüketen diğer deneme gruplarına (T-4, T-5, T-6) sırasıyla ToxFinder Defence, Kartal Kimya AŞ ve iki farklı ticari toksin bağlayıcı (Ticari A ve Ticari B) 1kg/ton düzeyinde kullanılmıştır. Çalışma sonuçları değerlendirildiğinde, mikotoksinlerin, performans değerleri üzerine olumsuz etkisinin yemlerde toksin bağlayıcı kullanımı ile hafifletilebileceği görülmüştür. Yeni formüle edilen mikotoksin bağlayıcının, mikotoksinlere spesifik ve geniş spektrumda yüksek bağlama etkinliği gösterdiği, bunun yanında karaciğer koruyucu etkisinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışma, 3192009 numaralı Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı kapsamında Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından desteklenmiştir.

Anahtar kelimeler: Mikotoksin, multikontaminasyon, toksin bağlayıcı, broiler, performans

Giriş

Mikotoksinler, küresel iklim değişiklikleri, erken dönemde hasat yapılması, yemlerin olumsuz koşullar altında işlenmesi, depolanması veya taşınması sırasında küflerin oluşturduğu ikincil metabolitlerdir. Kanserojenik, mutojenik, teratojenik, nefrotoksik, immunsupresif, nörotoksik, östrojenik etkilileri olan mikotoksinler hayvan sağlığını ve performansını olumsuz etkilemektedir. (1, 2). Hayvan yemlerinde sıklıkla bulunan mantar türleri ve ürettikleri mikotoksinler: Aspergillus (Aflatoksinler (AF’ler) ve Okratoksin A (OTA), Penicillium (OTA) ve Fusarium (Trikotesenler, Fumonisinler (FB’ler) ve Zearalenon) (ZEA) türleridir (3). Hayvan yemlerinde mikotoksinlere yönelik alınabilecek önlemler arasında en etkin ve ekonomik yöntem toksin bağlayıcıların kullanımıdır. Toksin bağlayıcı içerisinde bulunan kil minerallerinin çoğunlukla AF’ler üzerine etkili olurken, maya hücre duvarlarının (MHD) daha sıklıkla ZEA, OTA, FB’ler ve DON üzerine etkili oldukları bilinmektedir (4). Ayrıca özellikle aktif karbon gibi bazı seçici olmayan kil minerallerinin besin maddelerini adsorbe edebileceği yani minerallerin, iz elementlerin ve bazı vitaminlerin biyoyararlanımını olumsuz etkileyebileceği bilinmektedir (5). MHD’ler farklı bağlama mekanizmaları ile çeşitli mikotoksinleri bağlayabildiği gibi içerdiği MOS ve β-glukanlar sayesinde hem sindirim sistemini desteklemekte hem de bağışıklığın güçlendirilmesine yardımcı olmaktadır (4, 6). Toksin bağlayıcıların etkinliği, homeostasisin düzenlenmesi ve toksikasyonların önlenmesinden sorumlu organ olan karaciğerin fonksiyonlarının korunması amacıyla bitkisel ekstrakları ile desteklenebilmektedir. Bu anlamda, karaciğer koruyucu özelliği ve antioksidan etkisinin yüksek olması nedeniyle en çok tercih edilen bitkisel ekstraktlar arasında Silybum marianum ve Ginkgo biloba yer almaktadır (7, 8). Bitkisel fenolik bileşikler, oksidatif reaksiyonların birçok basamağında rol oynayarak serbest radikallerin oluşumunu engeller ve indirgenmiş glutatyon seviyesini arttırarak karaciğer başta olmak üzere tüm organların fizyolojisini desteklerler (9). Kil minerali, maya hücre duvarı ve fenolik bileşikler içeren toksin bağlayıcıların etlik piliçlerde performans değerleri ve karaciğer üzerine etkileri yetiştiricilikte dikkat çeken ve üzerinde önemle durulan güncel bir konudur. Bu çalışmada, etkinliği izoterm metot ile in vitro olarak belirlenen ve farklı mikotoksinler üzerine yüksek aktivite gösteren mikotoksin bağlayıcının multikontamine yemle beslenen etlik piliçlerde, büyüme performansı ve karaciğer üzerine etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

Materyal ve Metot

Denemede kullanılacak mikotoksin bağlayıcı formülasyonunda yer alacak kil mineralinin belirlenmesi için Türkiye’nin farklı bölgelerinden 4 farklı kil minerali (aktif kömür, zeolit, bentonit ve klinoplilolit) toplandı. Kil minerallerinin, farklı pH değerlerinde (pH 3 ve pH7) AFB1 bağlama düzeyleri, Joannis-Cassan ve ark’ın (10) çalışmasından uyarlanan kanatlı sindirim sisteminin simüle edildiği izoterm metot ile LC-MS/MS cihazında ölçümlendi. Avrupa Birliği Referans Laboratuvarı (EURL) metoduna (EC1060/2013) göre, kil minerallerinin AFB1 bağlama etkinliği değerlendirildi. Toksin bağlayıcı formülasyonunda yer alan diğer komponentler maya hücre duvarı ve bitkisel özler ile farklı düzeylerde kil minerali ve maya hücre duvarı içeren kombinasyonları izoterm metoduna göre mikotoksin bağlama düzeyleri belirlendi. Kil minerali ve maya hücre duvarından oluşan mikotoksin bağlama etkinliği en yüksek olan formülasyona karaciğer koruyucu bitkisel özler eklenerek hayvan denemesinde kullanılacak olan toksin bağlayıcı oluşturulmuştur. Kombinasyonlar arasında yüksek düzeyde ve geniş spektrumda etkinlik gösteren formülasyonun etki spektrumu, mikotoksinleri bağlama hızı belirlendi ve mikotoksinleri bağlama stabilitesi (desorpsiyon testi) değerlendirildi (11). Söz konusu toksin bağlayıcının bazı besin maddeleri (lizin, metiyonin, treonin, Ca ve P) ile etkileşimi değerlendirildi (5).

In vitro veriler ışığında, formüle edilen mikotoksin bağlayıcının hayvan denemesini gerçekleştirmek üzere araştırmada, 240 adet bir günlük yaştaki Ross 308 erkek etlik civciv kullanıldı. Üretici kataloğunun (12) önerdiği besin madde gereksinimi (3100 kcal metabolizlenebilir enerji/kg ve %22 ham protein) düzeylerine uygun olarak mısır ve soya küspesi temeline dayalı rasyonlar hazırlandı. Hayvanlar 3 günlük alıştırma döneminden sonra 21 günlük yaşa kadar kontamine yem (0,3 ppm AFB1 + 0,3 ppm T2 toksin, 0,3 ppm OTA + 0,3 ppm ZEA) ile ad libitum beslendi. Çalışmada 6 deneme grubu ve her bölmede 5 hayvan bulunan 8 tekrar grubu oluşturulmuştur. Hayvanlara standart ticari bakım koşulları uygulandı. Hayvan ve yem tartımları deneme başında ve sonunda (21.gün) yapılarak canlı ağırlık, canlı ağırlık artışı, yem tüketimi ve yem dönüşüm oranları belirlendi. Araştırmanın 21. gününde her tekrar grubundan ikişer adet olmak üzere toplam 96 hayvan rastgele seçilerek kesim işlemi gerçekleştirildi. Kesim sonrası her tekrar gruptan birer adet karaciğer örneği alınarak hemoraji, yağlanma ve kontur değerlendirmesi ile lezyon skorlama yapıldı. Araştırmada performansa ilişkin veriler one way ANOVA testi ile SPSS 22.0 (Inc., Chicago, II, USA) paket programında değerlendirildi.

Bulgular ve Tartışma

Adsorban özelliğe sahip olması dolayısıyla pek çok farklı kil minerali (zeolit, bentonit, klinoptilolit, aktif kömür vb.) mikotoksin bağlayıcı yem katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Ancak, kil minerallerinin etkinlikleri şekil, boyut, gözenek yapısı, iyon yükü, polarite gibi fizikokimyasal özellikleri, kompozisyonları ve kullanım miktarlarına göre değişebilmektedir. Çıkartıldığı kaynak ve aynı rezerv içinde elde edildiği segmente göre etkinlikleri ve kullanım amaçları değişebilen kil minerallerinin mikotoksinler üzerine etkinlikleri oldukça değişkendir (1). Killerin farklı mikotoksinler üzerine etkinliklerinin incelendiği in vitro analizlerin sonuçları bu bilgiyi destekler niteliktedir. Çalışmada incelenen 4 farklı kil mineralinin AFB1 bağlama düzeyleri yüksekten düşüğe sırasıyla, pH3’ te (Grafik1) aktif kömür>zeolit>bentonit>klinoptilolit, pH7’de (Grafik 2) ise aktif kömür>bentonit>zeolit>klinoptilolit şeklinde belirlenmiştir. Aktif kömürün AFB1, ZEA, OTA, DON ve FB1 gibi farklı mikotoksinler üzerine bağlama etkinliği olduğu kanıtlanmıştır. Bununla beraber, sadece mikotoksinlere spesifik adsorban olmaması pratikte kullanımını engellemektedir (13).

Grafik 1. Killerin pH3’te AFB1 adsorpsiyon düzeyi (%)    (%)

Grafik 2. Killerin pH7’te AFB1 adsorpsiyon düzeyi

Avrupa Birliği Referans Laboratuvarı (EURL) verifikasyon testi, belli koşullar altında analiz edilen yem katkı maddelerinin AFB1 bağlama kapasitesine göre “toksin bağlayıcı” olarak kabul edilebilirliğini göstermektedir. Bu metoda göre, toksin bağlayıcı niteliği taşıyan bir yem katkı maddesinin, pH değeri 5.0 olan buffer çözeltide %0.02 kullanılarak, 4 mg/l AFB1 içeren örnekte en az %90 etkinlik göstermesi istenir. Sonuçlar değerlendirildiğinde, AFB1 bağlama düzeyi kabul gören kil mineralleri bentonit ve aktif kömür (Grafik 3) olmuştur.

Grafik 3. EURL Metodu’na göre killerin AFB1 bağlama düzeyleri (%)

Kil minerallerinin mikotoksin bağlama düzeyi, yem bileşimi, belirli iyon ve moleküllerin varlığı (proteinler, enzimler ve vitaminler dahil) ile pH gibi faktörlerden etkilenebilmektedir.  Bu durumda, kil mineralleri, bazı amino asitler, vitamin ve minerallerle etkileşime geçerek bu besin maddelerinin emilimini engelleyip hayvan sağlını ve performansını olumsuz etkileyebilmektedir (14). Bu nedenle, söz konusu toksin bağlayıcıda kullanılmak üzere bentonit kili uygun bulunmuştur. Kil minerallerinin yanı sıra organik adsorban olan MHD’larının multikontamine yemlerde özellikle OTA, ZEA ve Fumonisinler (FB’ler) gibi farklı mikotoksinleri bağlamada etkili oldukları belirlenmiştir (4). Benzer şekilde, in vitro analizlerde, bentonitin, maya hücre duvarı ile yapılan farklı kombinasyonlarında etki spektrumunun arttığı belirlenmiş, en etkili sonuca F4 formülü (Grafik 4) ile ulaşılmıştır.  

Grafik 4. Kil mineral, maya hücre duvarı ve bunların farklı kombinasyonlarının mikotoksin bağlama düzeyleri (%)

Mikotoksinlerin toksisitesi, genel karsinojenik, teratojenik etkiler ile bağışıklık sistemi, endokrin sistem üzerine olumsuz etkileri dışında oksidatif stres, apoptosis, yangı, akut ve kronik karaciğer lezyonlarını da içermektedir. Silymarin, devene dikeni ekstraktından (Silybum marianum) elde edilen, flavolignanlar ve flavonoidlerce zengin, kompleks bir flavonoittir. Genel anlamda, karaciğer hücrelerini morfolojik ve fizyolojik olarak koruyan Silymarin’in, serbest radikalleri yakalama ve immun yanıtın düzenlenmesi gibi farklı rolleri de bulunmaktadır (15). Bu nedenle, denemede kullanılacak toksin bağlayıcı formülasyonuna, karaciğer koruyucu etkinin kazandırılması için yeterli düzeyde aktif madde içeren bitkisel özler ilave edilmiştir. Tüm komponentler bir araya geldiğinde mikotoksin bağlama etkinliğinin (Grafik 5) arttığı, sinerjik etkinin oluştuğu gözlemlenmiştir. Geliştirilen mikotoksin bağlayıcının mikotoksin bağlama etkinliğinin diğer ticari toksin bağlayıcılardan daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Grafik 5. ToxFinder Defence ve bileşenleri ile diğer toksin bağlayıcıların izoterm metoduna göre mikotoksin bağlama düzeyleri (%)

Çalışmada formüle edilen toksin bağlayıcının, bazı mikotoksinleri düşük pH değerlerinde daha yüksek oranda bağladığı gözlemlenmiştir. Bazı toksin bağlayıcıların, ortam pH’sı değiştikçe mikotoksinleri bağlama düzeyinin artıp azalabildiği ya da bağladığı mikotoksinleri ortama geri bırakma riski taşıdığı bilinmektedir. Bu durum akut toksikasyonlara ya da ani ölümlere neden olabilmektedir (12, 16). Hayvan denemesinde kullanılmak üzere formüle edilen toksin bağlayıcının AFB1 bağlama stabilitesi (desorpsiyon testi) ölçümlenmiş, pH 3’te bağlanan mikotoksinlerin pH7’de bırakılmadığı ve bağlama etkinliğinin devam ettiği (yüksek stabilite) tespit edilmiştir. Bununla beraber söz konusu toksin bağlayıcının aynı düzeyde bazı besin maddeleri (lizin, metiyonin, treonin amino asitleri ile Ca ve P mineralleri) ile olumsuz etkileşime geçmediği diğer bir ifade ile besin maddelerini bağlamadığı tespit edilmiştir.

Toksin bağlayıcıların, ortamdaki mikotoksinleri en kısa süre içinde bağlaması ve sindirim sistemi boyunca bağlı tutarak mikotoksinlerin kana geçişini engellemesi gerekmektedir. ToxFinder Defence’in farklı pH değerlerinde bir dakika içerisinde yüksek aktivite gösterdiği (Grafik 6) ve zamana bağlı olarak etkinliğinin azalmadığı (T-2 toksin dışında) tespit edilmiştir.

Grafik 6. ToxFinder Defence’ın zaman içerisinde mikotoksin bağlama düzeyi (%)

Mikotoksinler, toksik etkili metabolitler olmalarının dışında bağışıklık sistemini, bağırsak sağlığını, besin maddelerinin emilimini olumsuz etkileyen ve ciddi performans kayıplarına neden olan etmenlerdir. Yapılan çalışmada, kontamine yemi tüketen (PK) grupta CA, CAA, YT, FCR değerlerinin NK grubuna göre kötüleştiği (P<0.05) tespit edilmiştir (Tablo1).

Yemlerin mikotoksinle kontaminasyon düzeyi düşük dahi olsa etlik piliçlerde performans değerleri olumsuz etkilenebilmektedir (17). Benzer şekilde, yapılan çalışmada sonuçları, mikotoksinlerin performans değerlerini olumsuz etkilediğini doğrulanmıştır. PK grubuna ait performans değerlerinin NK grubuna göre kötüleştiği ancak yemlerde toksin bağlayıcı kullanımı ile bu olumsuz etkinin önlenebileceği (P<0.05) tespit edilmiştir. Geliştirilen toksin bağlayıcı ToxFinder Defence kullanılan deneme grubunda, FCR değerinin kontamine yemleri tüketen gruplar arasında rakamsal olarak iyileştiği belirlenmiştir.

Tablo 1. Deneme gruplarında performans değerleri 

Parametreler (g)	T-1	T-2	T-3	T-4	T-5	T-6	SEM	P
CA 3. gün	91,60	91,75	91,65	92,53	92,53	91,98	0,13	0,09
CA 14. gün	462,38	461,65	443,98	460,3	452,83	449,05	2,24	0,08
CA 21. gün	959,40a	931,64a	908,95b	932,23ab	936,54ab	926,95b	4,67	0,004
CAA  3-14	370,78	369,93	352,33	367,78	360,31	357,08	2,21	0,07
CAA  3-21	867,80a	869,89a	817,30b	839,70ab	844,02ab	834,98b	4,65	0,003
YT  3-14	430,68	435,48	417,28	434,4	428,3	425,48	2,45	0,29
YT  3-21	1029,03ab	1053,83a	988,20b	1007,00b	1015,08ab	1002,95b	5,92	0,02
FCR  3-14	1,162	1,177	1,185	1,181	1,188	1,193	0	0,39
FCR  3-21	1,186	1,211	1,209	1,2	1,203	1,202	0	0,37

Güncel çalışma verileri değerlendirildiğinde, geliştirilen toksin bağlayıcının multikontamine edilen yemleri tüketen etlik piliçlerde karaciğer üzerine koruyucu etkisinin daha belirgin olduğu görülmektedir. Karaciğer örneklerinde, makroskopik yağlanma, kanama ve kontür değerlendirmesi yapılmış sadece kontamine yemi tüketen grupta (PK) %25 oranında şiddetli ve %12.5 oranında orta düzeyde lezyon tespit edilmiştir (Tablo2). ToxFinder Defence kullanılan grupta, karaciğerlerde orta ve şiddetli lezyon tespit edilmemiştir. Bu anlamda geliştirilen mikotoksin bağlayıcının içerdiği karaciğer koruyucu özler sayesinde, karaciğer hasarını engellediği söylenebilir.

Tablo 2. Deneme gruplarında karaciğer lezyon skorlaması

Deneme Grupları	Karaciğer Lezyon Skoru
	Normal	Hafif	Orta	Şiddetli
NK	7 (%87.5)	1 (%12.5)	0 (%0)	0 (%0)
NK + ToxFinder Defence	7 (%87.5)	1 (%12.5)	0 (%0)	0 (%0)
PK	4 (%50)	1 (%12.5)	1 (%12.5)	2 (%25)
PK + ToxFinder Defence	4 (%50)	4 (%50)	0 (%0)	0 (%0)

Sonuç

Çalışmada kullanılan izoterm metot ile LC-MS/MS teknolojisi, yem ve yem katkı sektöründe tam anlamıyla gerçekleştirilemeyen mikotoksin analizlerinin sürdürülebilir olmasına katkı sağlamaktadır. In vitro çalışmalar ışığında, Türkiye’deki rezervlerden çıkartılan kil minerali ile özel seçilmiş maya suşundan elde edilen mannan ve β-glukan yönüyle zengin maya hücre duvarından oluşan, mikotoksinlere spesifik, geniş spektrumlu ve adsorpsiyon kapasitesi yüksek mikotoksin bağlayıcı formüle edilmiştir. Serbest radikalleri inhibe eden flavonoidlerce zengin bitkisel ekstraktlar ile zenginleştirilen içerik sayesinde, geliştirilen toksin bağlayıcıya multifonksiyonel özellik kazandırılmıştır. ToxFinder Defence’in 1kg/t düzeyinde kullanımı ile mikotoksinlerin performans kayıpları ve karaciğer lezyonları gibi olumsuz etkilerinin önlenebildiği sonucuna ulaşılmıştır. In vitro ve in vivo çalışma sonuçları beraber değerlendirildiğinde, mikotoksin riskine ideal bir çözüm olarak geliştirilen ToxFinder Defence’ın hayvan sağlığına ve yetiştiriciliğine destek olacağı görülmektedir.

Kaynaklar

1. Huwig A, Freimund S, Kappeli O, Dutler H. Mycotoxin detoxication of animal feed by different adsorbents. Toxicology Letters 2001; 122: 179-188.
2. Yiannikouris A, Jouany JP. Mycotoxins in feed and their fate in animals: A review. Animal Research 2002; 51: 81–99.
3. Marin S, Ramos AJ, Cano-Sancho C, Sanchis V. Mycotoxins: occurrence, toxicology, and exposure assessment. Food and Chemical Toxicology 2013; 60: 218–237.
4. Vila-Donat P, Marin S, Sanchis V, Ramos AJ. A review of the mycotoxin adsorbing agents, with an emphasis on their multi-binding capacity, for animal feed decontamination. Food and Chemical Toxicology 2018; 114: 246-259.
5. Kihal A, Rodriguez-Prado M, Godoy C, Cristofol C, Calsamiglia S. In vitro assessment of the capacity of certain mycotoxin binders to adsorb some amino acids and water-soluble vitamins. Journal of Dairy Science 2020; 103: 3125–3132. 
6. Khadem AA, Sharifi SD, Barati M, Borji M. Evaluation of the effectiveness of yeast zeolite and active charcoal as aflatoxin absorbents in broiler diets. Global Vetarinaria 2012; 8: 426–432.
7. Vargas-Mendoza N, Madrigal-Santillán E, Morales-González A, Esquivel-Soto J, Esquivel-Chirino C, García-Luna M, Gayosso-de-Lucio JA, Morales-González JA. Hepatoprotective effect of silymarin World Journal of Hepatology 2014; 6: 144-149.
8. Diamond BJ, Shiflett SC, Feiwel N, Matheis RJ, Noskin O, Richards JA, Schoenberger NE. ginkgo biloba extract: mechanisms and clinical indications. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation2000, 81: 0–678.
9. Saeed M, Babazadeh D, Arif M, Arain MA, Bhutto ZA, Shar AH, Kakar MU, Manzoor R, Chao S. Silymarin: a potent hepatoprotective agent in poultry industry. World’s Poultry Science Journal 2019; 73: 483-492.
10. Joannis-Cassan C, Tozlovanu M, Hadjeba-Medjdoub M, Ballet N, Pfohl-Leszkowıcz A. Binding of zearalenone, aflatoxin b1, and ochratoxin a by yeast-based products: a method for quantification of adsorption performance. Journal of Food Protection 2011; 74 (7): 1175–1185.
11. Rosa CAR, Miazzo R, Magnoli C, Salvano M, Chiacchiera SM, Ferrero S, Saenz M, Carvalho ECQ, Dalcero A. Evaluation of the efficacy of bentonite from the south of argentina to ameliorate the toxic effects of aflatoxin in broilers. Poultry Science 2001, 80: 139-144.
12. Aviagen. ROSS Broiler Nutrition Specification; 2009
13. Gül M, Top Ş. Toxin binders used in animal nutrition.  Bayburt Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 2019; 2: 324-335.
14. Damato A, Vianello F, Novelli E, Balzan S, Gianesella M, Giaretta E, Gabai G. Comprehensive review on the ınteractions of clay minerals with animal physiology and production. Frontiers in Veterinary Science 2022; 9.
15. Armanini EH, Boiago MM, Cécere BGO, Oliveira PV, Teixeira CJS, Strapazzon JV, Bottari NB, Silva AD, Fracasso M, Vendruscolo RG, Wagner R, Gloria EMD, Horn VW, Mendes RE, Baldissera MD, Vedovatto M, Da Silva AS. Protective effects of silymarin in broiler feed contaminated by mycotoxins: growth performance, meat antioxidant status, and fatty acid profiles. Tropical Animal Health and Production 2021;53(4):442.
16. Pappas AC, Tsiplakou E, Georgiadou M, Anagnostopoulos C, Markoglou AN, Liapis K, Zervas G. Bentonite binders in the presence of mycotoxins: Results of in vitro preliminary tests and an in vivo broiler trial. Applied Clay Science 2014; 99: 48-53.
17. Kolawole O, Graham A, Donaldson C, Owens B, Abia WA, Meneely J, Alcorn, MJ, Connolly L, Elliott CT. Low doses of mycotoxin mixtures below eu regulatory limits can negatively affect the performance of broiler chickens: a longitudinal study. Toxins 2020; 12: 433.